http://www.cjitl.org/cjitl-timor-ohin-loron/cjitl-opiniaun/470-editorial-jornal-semanal-bisnis-timor-edisaun-53-konaba-aseanReflesaun ba Lian Husi Singapura
Timor Lorosa’e nia ambisaun atu tama membru Asosiasaun Nasaun sira Azia Sudueste (ASEAN) nian iha tinan 2012 hamutuk ho nasaun 10 seluk nebe sai membru nanis, seidauk mulus hanesan ambisaun ne’e rasik.
Hanesan ita hotu hatene katak iha konferensia nivel aas Asean nian iha Jakarta foin lalais ne’e, Timor Lorosa’e tau esperansa boot ba Indonezia nudar viziñu boot nebe sai uma na’in konferensia ne’e no mos prezidente Asean nian. Indonezia mos konsidera nudar nasaun importante iha Asean nebe iha influensia maka’as iha membru Asean sira no tanba durante ne’e sira sempre fo apoiu maka’as ba Timor Lorosa’e atu bele sai membru Asean iha tinan oin mai.
Maibe iha tempu nebe ita deklara an katak pronto ona sai membru Asean, hetan teri husi membru Asean seluk, iha ne’e, ita temi Singapura, nasaun ida nebe maski ki’ik liu Timor Lorosa’e, maibe nia nudar beilera ka raksasa ekonomia ida iha Azia Sudueste. Kompara ho Timor Lorosa’e nebe foin ukun an, Singapura hakat liu dala sanulu iha area ekonomia, estabilidade politika, seguransa ho nia rekursu umanu nebe tasak liu ita. Tanba ne’e, ho impedimentu Singapura nian atu ita hein lai halo preparasaun diak molok tama Asean ne’e tenke simu ho laran luak, karik tebes duni iha parte balu ita seidauk prontu.
Duke mengeluh ba lian husi Singapura ne’e, diak liu timoroan sira halo reflesaun ida, hodi tau lalenok ida iha ita nia oin, haree ho sentidu, ita nia oin serve duni ona ka seidauk. Tanba bainhira ita sai membru Asean, la’os mose bandeira deit maibe tanba organizasaun ida ne’e fokus liu ba koperasaun area ekonomika, ita mos tenke prepara ita nia dezenvolvimentu ekonomia ida nebe bele dehan maizumenus besik atu hanesan ho membru sira seluk.
Razaun Singapura nian katak ita seidauk preparadu didiak tanba estabilidade seguransa seidauk diak, razaun ida nebe hetan reasaun maka’as husi ita nia nai ulun sira katak Singapura ezajera liu ka naïf tebes. Ita fo reasaun katak kompara ho problema entre Tailandia no Kamboja, ka problema iha rezim militar Myanmar nebe halo presaun ba nia povu Timor Lorosa’e fatin ida nebe estavel liu.
Karik Singapura buka razaun nebe dehan alasan yang dicari-cari? Haree took ba kotuk, iha fulan Marsu liuba Misaun Nasaun Naklibur Sira iha Timor Lorosa’e (UNMIT) ho nia polisia foin fo poder tomak ba Polisia Nasional Timor Lorosa’e (PNTL). Iha fulan tuir mai kedas mosu asaun violensia, asasinadu iha fatin balu liuliu iha kapital Dili nebe timoroan oan sira oho malu hanesan iha Tasi Tolu, Ponte Komoro no seluk tan. Ita nia polisia foin hetan fiar akontese mosu bandalizmu hanesan iha suku Kasa Distritu Ainaro nebe organizasaun arte marsial maledukadu sobu ka harahun populasaun lubun iha aldeia ida tomak nia sasan no uma.
Ne’e realidade ida nebe ita labele nega dehan ita nia rai ne’e aman-aman hela. Ita rasik mak hatudu frakeza ida ne’e, to’o Maun Boot Xanana rasik nudar lider nasional nebe lori ita hamutuk sai ukun an ohin loron, ho luun turu hatete ba “pendekar” arte marsial sira iha Sentru Konvensaun Dili sabadu semana liuba katak mundu internasional observa hela ita dehan Timor Lorosa’e la merese ukun rasik an.
Kestaun seluk oinsa ita nia preparasaun fasilidade infraestrutura rai laran preparadu ona ka lae. Singapura iha nia embaixada iha ita nia rai no mos sira nia nai ulun sira diplomata vizita dalas-dalas ona mai Timor Lorosa’e.
Konserteza sira uza lalenok diplomata ne’e hateke hela saida mak iha halo ona. Hahu husi lalokar bainaka sira tama fatin hanesan aeroportu, portu ba fatin sirkulasaun sasan komersiu tama sai to’o iha Dili laran nudar kapital pais ne’e nian bainhira sira haree, bainaka sira inklui Singapura kasian ba ita.
Aeroportu nivel internasional nebe atu harii foun horikedas tinan 2008 to’o ohin loron koalia deit, roo sira tenke hein malu iha tasi laran bele to’o fulan ida mak hetan fatin atu hatun naha no tula naha iha Portu Dili. Se sai ona membru Asean, konferensia ka sorumutu balu tenke hala’o iha Dili. Saida mak ita presiza hanoin se bainaka husi nasaun sanulu ne’e mai iha Dili?
Bainaka sira sae kareta husi aeroportu mai kota laran bele kona kedas moras ambient tanba liu husi laloran aspal leten tatidik tun sae, molok to’o fatin konferensia, bainaka nia matan nabeen tiha tamba rai rahun semo hadulas nakonu iha estrada laran, to’o iha fatin konferensia teki-teki ahi mate sai nakukun. Karik ita garantia buat ida hanesan ne’e la akontese ona iha tinan rua oin mai?
Ita labele kompara Asean ho tinan 40 liuba bainhira nasaun lima harii asosiasaun ne’e. Baibain ita dehan Singapura mos bainhira harii Asean ne’e nia kondisaun ekonomia no estabilidade rai laran dalaruma aat liu ita. Maibe tenke hanoin katak tinan liuba la hanesan ona ho tempu ohin loron. Buat hotu iha mudansa boot no ita hakarak ka lakohi tenke adapta an ho situasaun ne’e. Labele obriga an maibe halo esforsu maka’as, hatudu ita nia kapasidade hodi fo apoiu ba ita nia misaun diplomatiku.*** hakerek husi Redasaun Jornal Semanal Bisnis Timor iha Dil
Timor Lorosa’e nia ambisaun atu tama membru Asosiasaun Nasaun sira Azia Sudueste (ASEAN) nian iha tinan 2012 hamutuk ho nasaun 10 seluk nebe sai membru nanis, seidauk mulus hanesan ambisaun ne’e rasik.
Hanesan ita hotu hatene katak iha konferensia nivel aas Asean nian iha Jakarta foin lalais ne’e, Timor Lorosa’e tau esperansa boot ba Indonezia nudar viziñu boot nebe sai uma na’in konferensia ne’e no mos prezidente Asean nian. Indonezia mos konsidera nudar nasaun importante iha Asean nebe iha influensia maka’as iha membru Asean sira no tanba durante ne’e sira sempre fo apoiu maka’as ba Timor Lorosa’e atu bele sai membru Asean iha tinan oin mai.
Maibe iha tempu nebe ita deklara an katak pronto ona sai membru Asean, hetan teri husi membru Asean seluk, iha ne’e, ita temi Singapura, nasaun ida nebe maski ki’ik liu Timor Lorosa’e, maibe nia nudar beilera ka raksasa ekonomia ida iha Azia Sudueste. Kompara ho Timor Lorosa’e nebe foin ukun an, Singapura hakat liu dala sanulu iha area ekonomia, estabilidade politika, seguransa ho nia rekursu umanu nebe tasak liu ita. Tanba ne’e, ho impedimentu Singapura nian atu ita hein lai halo preparasaun diak molok tama Asean ne’e tenke simu ho laran luak, karik tebes duni iha parte balu ita seidauk prontu.
Duke mengeluh ba lian husi Singapura ne’e, diak liu timoroan sira halo reflesaun ida, hodi tau lalenok ida iha ita nia oin, haree ho sentidu, ita nia oin serve duni ona ka seidauk. Tanba bainhira ita sai membru Asean, la’os mose bandeira deit maibe tanba organizasaun ida ne’e fokus liu ba koperasaun area ekonomika, ita mos tenke prepara ita nia dezenvolvimentu ekonomia ida nebe bele dehan maizumenus besik atu hanesan ho membru sira seluk.
Razaun Singapura nian katak ita seidauk preparadu didiak tanba estabilidade seguransa seidauk diak, razaun ida nebe hetan reasaun maka’as husi ita nia nai ulun sira katak Singapura ezajera liu ka naïf tebes. Ita fo reasaun katak kompara ho problema entre Tailandia no Kamboja, ka problema iha rezim militar Myanmar nebe halo presaun ba nia povu Timor Lorosa’e fatin ida nebe estavel liu.
Karik Singapura buka razaun nebe dehan alasan yang dicari-cari? Haree took ba kotuk, iha fulan Marsu liuba Misaun Nasaun Naklibur Sira iha Timor Lorosa’e (UNMIT) ho nia polisia foin fo poder tomak ba Polisia Nasional Timor Lorosa’e (PNTL). Iha fulan tuir mai kedas mosu asaun violensia, asasinadu iha fatin balu liuliu iha kapital Dili nebe timoroan oan sira oho malu hanesan iha Tasi Tolu, Ponte Komoro no seluk tan. Ita nia polisia foin hetan fiar akontese mosu bandalizmu hanesan iha suku Kasa Distritu Ainaro nebe organizasaun arte marsial maledukadu sobu ka harahun populasaun lubun iha aldeia ida tomak nia sasan no uma.
Ne’e realidade ida nebe ita labele nega dehan ita nia rai ne’e aman-aman hela. Ita rasik mak hatudu frakeza ida ne’e, to’o Maun Boot Xanana rasik nudar lider nasional nebe lori ita hamutuk sai ukun an ohin loron, ho luun turu hatete ba “pendekar” arte marsial sira iha Sentru Konvensaun Dili sabadu semana liuba katak mundu internasional observa hela ita dehan Timor Lorosa’e la merese ukun rasik an.
Kestaun seluk oinsa ita nia preparasaun fasilidade infraestrutura rai laran preparadu ona ka lae. Singapura iha nia embaixada iha ita nia rai no mos sira nia nai ulun sira diplomata vizita dalas-dalas ona mai Timor Lorosa’e.
Konserteza sira uza lalenok diplomata ne’e hateke hela saida mak iha halo ona. Hahu husi lalokar bainaka sira tama fatin hanesan aeroportu, portu ba fatin sirkulasaun sasan komersiu tama sai to’o iha Dili laran nudar kapital pais ne’e nian bainhira sira haree, bainaka sira inklui Singapura kasian ba ita.
Aeroportu nivel internasional nebe atu harii foun horikedas tinan 2008 to’o ohin loron koalia deit, roo sira tenke hein malu iha tasi laran bele to’o fulan ida mak hetan fatin atu hatun naha no tula naha iha Portu Dili. Se sai ona membru Asean, konferensia ka sorumutu balu tenke hala’o iha Dili. Saida mak ita presiza hanoin se bainaka husi nasaun sanulu ne’e mai iha Dili?
Bainaka sira sae kareta husi aeroportu mai kota laran bele kona kedas moras ambient tanba liu husi laloran aspal leten tatidik tun sae, molok to’o fatin konferensia, bainaka nia matan nabeen tiha tamba rai rahun semo hadulas nakonu iha estrada laran, to’o iha fatin konferensia teki-teki ahi mate sai nakukun. Karik ita garantia buat ida hanesan ne’e la akontese ona iha tinan rua oin mai?
Ita labele kompara Asean ho tinan 40 liuba bainhira nasaun lima harii asosiasaun ne’e. Baibain ita dehan Singapura mos bainhira harii Asean ne’e nia kondisaun ekonomia no estabilidade rai laran dalaruma aat liu ita. Maibe tenke hanoin katak tinan liuba la hanesan ona ho tempu ohin loron. Buat hotu iha mudansa boot no ita hakarak ka lakohi tenke adapta an ho situasaun ne’e. Labele obriga an maibe halo esforsu maka’as, hatudu ita nia kapasidade hodi fo apoiu ba ita nia misaun diplomatiku.*** hakerek husi Redasaun Jornal Semanal Bisnis Timor iha Dil
